Câu 18: Các vấn đề về chi tiêu công

Câu 18: Các vấn đề về chi tiêu công

1.1. Khái niệm chi tiêu công

Chi tiêu công là các khoản chi của Chính phủ từ ngân sách nhà nước và các quỹ tiền tệ của Nhà nước nhằm cung cấp các hàng hoá và dịch vụ công. Chi tiêu công phản ánh các sự lựa chọn chính sách của Chính phủ. Mỗi quyết định chính sách do Chính phủ đưa ra đều phản ánh chi phí để thực hiện các quyết định đó.

Chi tiêu công là các khoản chi tiêu từ các quỹ tiền tệ của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Chi tiêu công bao gồm chi ngân sách nhà nước và chi tiêu từ các quỹ ngoài ngân sách.

Chi tiêu công phản ánh chi phí xã hội đối với các quyết định của Chính phủ. Như vậy, theo nghĩa rộng, chi tiêu công là tổng hợp các khoản chi của chính quyền các cấp, các doanh nghiệp và dân cư khi cùng trang trải kinh phí cho các hoạt động do Chính phủ quản lý.

Tuy nhiên trên thực tế, người ta khó có thể tính toán đầy đủ các chi phí của xã hội đối với quyết định của Chính phủ. Do đó, người ta thường đề cập đến chi tiêu công theo nghĩa hẹp.

Chi tiêu công phản ánh giá trị của các hàng hoá mà Chính phủ mua vào để qua đó cung cấp các loại hàng hoá công cho xã hội nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước.

Thông qua các khoản chi tiêu công đó, Nhà nước cung cấp cho xã hội những hàng hoá mà khu vực tư không có khả năng cung cấp hoặc cung cấp không có hiệu quả mà nguồn chi được lấy từ các khoản thu của xã hội như thuế, phí và lệ phí. Như vậy, Nhà nước thực hiện tái phân phối thu nhập xã hội công bằng hơn, khắc phục những khuyết tật của cơ chế thị trường, bảo đảm nền kinh tế tăng trưởng và phát triển bền vững.

1.3. Đặc điêm của chi tiêu công

- Chi tiêu công phục vụ cho lợi ích chung của cộng đồng ở các vùng hay ở phạm vi quốc gia. Điều này xuất phát từ chức năng quản lý toàn diện nền kinh tế - xã hội của Nhà nước và cũng chính trong quá trình thực hiện chức năng đó, Nhà nước đã cung cấp một lượng hàng hoá công khổng lồ cho nền kinh tế;

- Chi tiêu công luôn gắn liền với bộ máy nhà nước và những nhiệm vụ kinh tế, chính trị, xã hội mà Nhà nước thực hiện. Các khoản chi tiêu công do chính quyền các cấp đảm nhận theo các nội dung đã được quy định trong phân cấp quản lý ngân sách nhà nước và các khoản chi tiêu này nhằm đảm bảo cho các cấp chính quyền thực hiện chức năng quản lý, phát triển kinh tế - xã hội;

- Chi tiêu công mang tính chất công cộng, tương ứng với những đơn đặt hàng của Chính phủ về mua hàng hoá, dịch vụ nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước;

- Chi tiêu công mang tính chất không hoàn trả hay hoàn trả không trực tiếp và thể hiện ở chỗ không phải mọi khoản thu đều được hoàn lại dưới hình thức các khoản chi tiêu công.

1.4. Vai trò của chi tiêu công đối với sự phát triên kinh tế - xã hội

- Chi tiêu công có vai trò quan trọng trong việc thu hút vốn đầu tư của khu vực tư và chuyển dịch cơ cấu kinh tế thể hiện thông qua các khoá chi cho đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng. Việc Nhà nước tạo ra các hàng hoá công tạo điều kiện nâng cao chất lượng sống của dân chúng và góp phần điều chỉnh nền kinh tế theo những mong muốn của Nhà nước;

- Chi tiêu công góp phần điều chỉnh chu kỳ kinh tế. Chi tiêu công hình thành nên một thị trường đặc biệt. Chính phủ tiêu thụ một khối lượng hàng hoá khổng lồ đã làm cho tổng cầu của nền kinh tế gia tăng một cách đáng kể. Tổng cầu của nền kinh tế tăng, nâng cao khả năng thu hút vón và kích thích sản xuất phát triển. Như vậy, thị trường của Chính phủ lại trở thành công cụ kinh tế quan trọng của Chính phủ nhằm tái tạo lại cân bằng của thị trường hàng hoá khi bị mất cân đối bằng cách tác động vào các quan hệ cung cầu thông qua việc tăng hay giảm mức độ chi tiêu công ở thị trường này;

- Chi tiêu công góp phần tái phân phối thu nhập xã hội giữa các tầng lớp dân cư, thực hiện công bằng xã hội. Nhà nước sử dụng công cụ thuế và chi tiêu công để tái phân phối lại thu nhập của xã hội. Với công cụ thuế mang tính chất động viên nguồn thu cho Nhà nước, thì công cụ chi tiêu công mang tính chất chuyển giao thu nhập đó đến những người có thu nhập thấp thông qua các chương trình phúc lợi xã hội.

1.5. Yêu cầu đối với quản lý chi tiêu công

Quản lý chi tiêu công phản ánh hoạt động tổ chức, điều khiển và ra quyết định của Nhà nước đối với quá trình phân phối và sử dụng nguồn lực tài chính công nhằm thực hiện các nhiệm vụ và chức năng của Nhà nước. Nói cách khác, chi tiêu công là một trong những thuộc tính vốn có khách quan của tài chính công, phản ánh sự phân phối nguồn lực tài chính của Nhà nước.

Trong quản lý chi tiêu công, Nhà nước là người trực tiếp tổ chức, điều khiển quá trình phân phối, sử dụng nguồn lực tài chính công với mục tiêu là thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng bền vững.

Quản lý chi tiêu công có hiệu quả đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các dịch vụ nhằm tăng trưởng nền kinh tế và xoá đói giảm nghèo. Quản lý chi tiêu công gắn liền với quá trình lập ngân sách nhà nước, phản ánh về mặt tài chính các lựa chọn kinh tế và xã hội của Nhà nước.

Do đó, các yêu cầu đặt ra đối với quản lý chi tiêu công như sau:

1.5.1. Tôn trọng kỷ luật tài chính tông thể

Đối với một nền kinh tế, nguồn lực tài chính để thoả mãn các nhu cầu là có giới hạn, nếu để chi tiêu ngân sách vượt quá khả năng đáp ứng của nguồn lực tài chính sẽ dẫn đến những hậu quả: gia tăng gánh nặng nợ của nền kinh tế trong tương lai; gia tăng gánh nặng về thuế; phá vỡ cân bằng kinh tế (cân bằng tiết kiệm - đầu tư, cân bằng cán cân thanh toán), từ đó ảnh hưởng xấu đến tăng trưởng kinh tế.

Vì vậy, cần phải tôn trọng kỷ luật tài chính tổng thể để ổn định kinh tế vĩ mô. Kỷ luật tài chính tổng thể trước hết yêu cầu giới hạn tổng chi tiêu phải được thiết lập dựa trên các chỉ tiêu tổng thể vĩ mô như: quy mô GDP; tỷ suất thu/GDP; sự gia tăng chi hàng năm trong tổng GDP; tỷ lệ nợ/GDP; tỷ lệ tiết kiệm đầu tư/GDP; mức độ thâm hụt cán cân thanh toán.. Giới hạn tổng chi tiêu ngân sách phải được giám sát, được duy trì, giữ vững ổn định.

Tiếp theo nó yêu cầu chi ngân sách phải được thiết lập một cách độc lập và trước khi ra quyết định chi tiêu từng phần (từng khoản mục trong chi tiêu ngân sách).

Việc xây dựng trong khuôn khổ tài chính luôn là trách nhiệm của các cơ quan trung ương. Trần chi tiêu tài chính tổng thể nên đưa vào trong các cuộc thảo luận của Chính phủ để phân tích tính hợp lý của chính sách tài chính trong những năm ngân sách tiếp theo.

Trong quá trình lập kế hoạch, mức trần có thể được điều chỉnh sao cho phù hợp với thực tiễn kinh tế - xã hội, nhưng sự điều chỉnh được kiềm ché ở mức tối thiểu để bảo đảm tính minh bạch.

Một sự ràng buộc quan trọng nữa đối với những người hoạch định chính sách là yêu cầu họ phải tổng hợp tất cả những khoản chi tiêu thực tế vào dự toán ngân sách trong suốt quá trình chấp hành ngân sách và công khai khi kết thúc năm ngân sách.

Tính toàn diện và minh bạch là những điều kiện cần thiết cho kỷ luật tài chính tổng thể hiệu quả.

1.5.2. Phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính theo những chiến lược ưu tiên

Sau khi đã các định kỷ luật tài chính tổng thể, vấn đề quan trọng trong quản lý chi tiêu công là làm thế nào để ưu tiên những nhu cầu hay mục tiêu có tính cạnh tranh với nguồn lực tài chính khan hiếm. Nói cách khác, đối với một nền kinh tế, do nguồn lực tài chính là có hạn, cho nên Chính phủ cần phải đánh đổi và lựa chọn giữa các mục tiêu chiến lược trong từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội.

1.5.3. Tính hiệu quả trong quản lý chi tiêu công

Trong quản lý chi tiêu công, Nhà nước cần phải cung cấp hàng hoá công với mức chi phí hợp lý để đạt được hiệu quả kinh tế - xã hội cao nhất. Để làm được điều này đòi hỏi:

- Người quản lý phải được trao quyền tự chủ trong việc điều hành hoạt động và nâng cao tính chịu trách nhiệm của họ về kết quả đạt được;

- Người quản lý phải có đủ năng lực và chủ động đề ra những giải pháp làm giảm chi phí hoạt động và nâng cao khối lượng hoặc chất lượng đầu ra cung cấp cho xã hội;

- Tạo ra những đòn bẩy kinh tế khuyến khích người quản lý cải thiện và nâng cao chất lượng hoạt động.

Các cơ chế cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý chi tiêu công là:

- Những người quản lý nên được trao quyền tự chủ rộng rãi trong việc sử dụng nguồn lực tài chính. Thực hiện tốt chế độ khoán chi để người quản lý chủ động trong phân bổ nguồn lực và tạo động lực kích thích họ tiết kiệm chi phí và nâng cao kết quả hoạt động. Đồng thời cần tăng cường chế độ khuyến khích vật chất và chịu trách nhiệm vật chất của người quản lý;

- Thiết lập hệ thống thông tin minh bạch. Những thông tin tài chính về công việc thực hiện cần được công khai trong các bản báo cáo hàng năm và trong các tài liệu khác;

- Những kết quả cần được chi tiết hoá trong ngân sách và trong những bản báo cáo tài chính có liên quan, qua đó tạo điều kiện cho người quản lý thấy trước kết quả thực hiện và giúp cho Chính phủ so sánh được kết quả mục tiêu và kết quả thực tế;

- Phải tách bạch giữa người mua và người cung cấp, đồng thời tăng cường vai trò kiểm soát của thị trường;

- Tăng cường kiểm soát bên trong và bên ngoài, tăng cường trách nhiệm giải trình đối với việc sử dụng nguồn lực.