Câu 7: Các phương pháp quản lý nhà nước về kinh tế

Câu 7: Các phương pháp quản lý nhà nước về kinh tế

Phương pháp quản lý là tổng thể các cách thức và biện pháp quản lý có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Trong hoạt động quản lý kinh tế, Nhà nước có thể và cần phải thực hiện đồng thời 3 phương pháp chủ yếu sau:

1.1. Phương pháp cưỡng chế (phương pháp hành chính)

1.1.1. Khái niệm và đặc điêm

Phương pháp cưỡng chế là cách thức tác động trực tiếp của Nhà nước thông qua quyết định dứt khoát và có tính bắt buộc trong khuôn khổ pháp luật lên các chủ thể kinh tế, nhằm thực hiện các mục tiêu của Nhà nước.

Phương pháp này mang tính bắt buộc và tính quyền lực. Tính bắt buộc đòi hỏi các đối tượng quản lý phải chấp hành nghiêm chỉnh các tác động, nếu vi phạm sẽ bị xử lý. Tính quyền lực đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà nước chỉ được phép đưa ra các tác động theo đúng thẩm quyền của mình.

Thực chất của cưỡng chế là dùng sự thiệt hại làm áp lực để buộc đối tượng phải tuân thủ theo mục tiêu quản lý của Nhà nước. Khi cưỡng chế, Nhà nước đưa ra thiệt hại để làm cái khiến cho đối tượng quản lý vì sợ thiệt hại đến mình mà phải theo Nhà nước.

1.1.2. Hướng tác động (Cách thức tác động)

- Tác động về mặt tổ chức: Nhà nước xây dựng và không ngừng hoàn thiện khung pháp luật, tạo ra một hành lang pháp lý cho các chủ thể tham gia vào hoạt động của nền kinh tế. Nhà nước ban hành các văn bản quy phạm pháp luật quy định về mặt tổ chức hoạt động của các chủ thể kinh tế và những quy định về mặt thủ tục hành chính buộc tất cả các chủ thể từ cơ quan nhà nước đến các doanh nghiệp đều phải tuân thủ;

- Tác động điều chỉnh hành động, hành vi của các chủ thể kinh tế là những tác động bắt buộc của Nhà nước lên quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của các chủ thể kinh tế, nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu quản lý của Nhà nước.

1.1.3. Trường hợp áp dụng

Phương pháp cưỡng chế được dùng khi cần điều chỉnh các hành vi mà hậu quả của nó có thể gây thiệt hại cho cộng đồng, cho Nhà nước. Trong trường hợp đó, Nhà nước phải thực hiện cưỡng chế để hành vi chỉ diễn ra theo một hướng nhất định trong khuôn khổ chính sách, pháp luật.

Ví dụ: những đơn vị nào sản xuất hàng nhái, hàng giả bị Nhà nước phát hiện sẽ phải chịu xử phạt hành chính bằng các biện pháp như nộp phạt, tịch thu tài sản, đình chỉ sản xuất kinh doanh.

1.2. Phương pháp kích thích (phương pháp kinh tế)

1.2.1. Khái niệm và đặc điêm

Phương pháp kích thích là cách thức Nhà nước tác động lên đối tượng quản lý một cách gián tiếp dựa trên những lợi ích kinh tế có tính hướng dẫn lên đối tượng quản lý, nhằm làm cho đối tượng quản lý tự giác, chủ động hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Phương pháp kinh tế là phương pháp tác động lên đối tượng quản lý không bằng cưỡng chế hành chính mà thông qua những lợi ích, tức là Nhà nước chỉ đề ra mục tiêu, nhiệm vụ phải đạt đồng thời đặt ra những khuyến khích kinh tế, những phương tiện vật chất mà những đối tượng quản lý có thể sử dụng để tổ chức thực hiện nhiệm vụ.

Phương pháp này mở rộng quyền hoạt động cho các chủ thể kinh tế, đồng thời cũng làm tăng trách nhiệm kinh tế của họ.

Lợi ích được dùng làm động lực để kích thích là lợi ích vật chất và danh tiếng.

Danh tiếng đối với doanh nghiệp suy cho cùng cũng là vì lợi ích vật chất. Bởi vì, danh tiếng là điều kiện để có lợi nhuận cao, danh tiếng sinh ra lợi thế thương trường, là lời giới thiệu, tạo uy tín cho doanh nghiệp.

Lợi ích vật chất đối với doanh nghiệp là lợi nhuận mà Nhà nước không thể trực tiếp cho doanh nghiệp, nhưng Nhà nước có thể gián tiếp làm cho doanh nghiệp có lợi nhuận cao bằng nhiều cách khác nhau như chính sách thuế hấp dẫn, chính sách lãi suất thấp, chính sách giá cả hợp lý.

1.2.2. Hướng tác động (Cách thức tác động)

- Nhà nước đề ra chiến lược phát triển kinh tế - xã hội quy định nhiệm vụ, mục tiêu phù hợp với tình hình thực tế;

- Sử dụng các chính sách thuế, lãi suất, các biện pháp đòn bẩy, kích thích kinh tế để thu hút, khuyến khích các chủ thể kinh tế phát triển sản xuất theo hướng ích nước, lợi nhà;

- Sử dụng các chính sách ưu đãi kinh tế.

1.2.3. Trường hợp áp dụng

Phương pháp này được dùng khi cần điều chỉnh các hành vi không có nguy cơ gây hậu quả xấu cho cộng đồng, cho Nhà nước hoặc chưa đủ điều kiện áp dụng phương pháp cưỡng chế. Trên thực tế, có những hành vi của công dân mà không có sự điều chỉnh của Nhà nước sẽ không diễn ra theo chiều hướng có lợi cho Nhà nước, cho cộng đồng; nhưng cũng không có nghĩa là nó gây thiệt hại. Khi đó, nếu Nhà nước muốn họ hành động theo hướng có lợi cho mình, cho cộng đồng, thì Nhà nước sẽ sử dụng lợi ích làm động lực thúc đẩy họ thực hiện theo ý chí của mình.

Ví dụ: Nhà nước muốn các nhà đầu tư trong và ngoài nước bỏ vốn đầu tư vào các vùng miền núi, biên cương, hải đảo để cải thiện đời sống dân cư ở các vùng này. Nếu không có ưu đãi hay khuyến khích của Nhà nước thì các nhà đầu tư chỉ muốn đầu tư vào các vùng đồng bằng, đô thị. Hành vi đầu tư này rõ ràng trái với lợi ích mà Nhà nước mong muốn. Nhà nước phải chia sẻ lợi ích kinh tế với họ bằng các hình thức như giảm thuế, miễn thuế, cho vay vốn với lãi suất ưu đãi, hỗ trợ về kỹ thuật.

1.3. Phương pháp thuyết phục, giáo dục

1.3.1. Khái niệm và đặc điêm

Phương pháp thuyết phục, giáo dục là cách thức tác động của Nhà nước vào nhận thức và tình cảm của con người nhằm nâng cao tính tự giác, tích cực và nhiệt tình lao động của họ trong việc thực hiện tốt nhiệm vụ được giao.

Phương pháp thuyết phục, giáo dục không dùng sự cưỡng bức, không dùng lợi ích mà là tạo ra sự nhận thức về tính tất yếu khách quan để đối tượng quản lý tự giác thi hành nhiệm vụ.

1.3.2. Hướng tác động (Cách thức thuyết phục, giáo dục)

- Giáo dục đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước;

- Giáo dục ý thức lao động sáng tạo, hiệu quả;

- Xây dựng tác phong lao động trong thời đại công nghiệp - hiện đại hoá.

1.3.3. Trường hợp áp dụng

Phương pháp thuyết phục, giáo dục cần được áp dụng trong mọi trường hợp và phải được kết hợp với hai phương pháp trên để nâng cao hiệu quả của hoạt động quản lý. Sở dĩ như vậy là do việc sử dụng phương pháp cưỡng chế hay kích thích để điều chỉnh các hành vi của đối tượng quản lý suy cho cùng vẫn là tác động bên ngoài. Một khi không có những tác động từ bên ngoài, các đối tượng rất có thể lại có nguy cơ không tuân thủ các quy định; dó đó hiệu quả không được triệt để, toàn diện. Hơn nữa, bản thân phương pháp cưỡng chế hay phương pháp kích thích cũng phải qua hoạt động thuyết phục, giáo dục thì mới truyền đến được đối tượng quản lý, giúp họ cảm nhận được áp lực hoặc động lực, biết sợ thiệt hại hoặc muốn có lợi ích, từ đó tuân theo những mục tiêu quản lý do Nhà nước đề ra.